تاریخچه‌ کوتاه از جنگ‌های عربی-اسرائیلی

در سرزمینی که از قرن‌ها پیش مهد ادیان و تمدن‌ها بوده، جنگ‌های مدرن نیز جایی برای خود باز کردند. با تأسیس دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸، آتش یک نزاع طولانی میان اعراب و یهودیان شعله‌ور شد؛ نزاعی که تنها بر سر زمین نبود، بلکه به قلب هویت، دین، سیاست و غرور ملی ملتی گره خورده بود.

۱۹۴۸: جنگ استقلال برای اسرائیل، نکبت برای فلسطین

در ۱۴ مه ۱۹۴۸، اسرائیل به‌طور رسمی استقلال خود را اعلام کرد. تنها یک روز بعد، ارتش‌های مصر، سوریه، اردن، عراق و لبنان وارد خاک فلسطین شدند تا با اسرائیل تازه‌تأسیس بجنگند. این جنگ که اسرائیل آن را «جنگ استقلال» و فلسطینیان آن را «یوم النکبه» یا «روز نکبت» می‌نامند، اولین جنگ رسمی اعراب و اسرائیل بود.

اسرائیل نه تنها توانست در برابر این حملات مقاومت کند، بلکه سرزمین‌های بیشتری از آنچه در طرح تقسیم سازمان ملل برایش در نظر گرفته شده بود به کنترل خود درآورد. در پایان جنگ، بیش از ۷۰۰ هزار فلسطینی آواره شدند، بسیاری از شهرها و روستاهای فلسطینی از نقشه محو شد و نقشه خاورمیانه برای همیشه تغییر کرد.

۱۹۵۶: بحران سوئز و بازیگران جهانی

در سال ۱۹۵۶، جمال عبدالناصر رئیس‌جمهور مصر، کانال سوئز را ملی اعلام کرد؛ اقدامی که به سرعت خشم بریتانیا، فرانسه و اسرائیل را برانگیخت. سه کشور طرحی مشترک ریختند: اسرائیل به شبه‌جزیره سینا حمله کند، بریتانیا و فرانسه به بهانه جدایی طرفین وارد عمل شوند و کنترل کانال را بازپس بگیرند.

حمله انجام شد و اسرائیل تا نزدیکی کانال پیشروی کرد، اما فشارهای بین‌المللی به‌ویژه از سوی آمریکا و اتحاد شوروی، نیروهای متجاوز را مجبور به عقب‌نشینی کرد. این جنگ هرچند کوتاه بود، اما نشان داد که اسرائیل آماده همکاری با قدرت‌های جهانی برای منافع منطقه‌ای خود است.

۱۹۶۷: شش روزی که دنیا را تکان داد

شاید مهم‌ترین نقطه عطف جنگ‌های عربی-اسرائیلی، جنگ شش‌روزه در ژوئن ۱۹۶۷ باشد. تنش‌ها میان اسرائیل و کشورهای عربی به‌ویژه مصر، سوریه و اردن بالا گرفته بود. اسرائیل دست پیش را گرفت و حمله‌ای برق‌آسا علیه نیروهای هوایی مصر ترتیب داد.

در شش روز، اسرائیل موفق شد:

• صحرای سینا و نوار غزه را از مصر بگیرد
• کرانه باختری رود اردن و شرق بیت‌المقدس را از اردن تصرف کند
• بلندی‌های جولان را از سوریه بگیرد

این پیروزی نه تنها اسرائیل را به قدرتی نظامی در منطقه تبدیل کرد، بلکه میلیون‌ها فلسطینی دیگر را زیر سلطه مستقیم آن قرار داد. اعراب شکست سختی خوردند و دنیا با واقعیتی جدید در خاورمیانه روبه‌رو شد.

۱۹۷۳: یوم کیپور برای اسرائیل، رمضان برای اعراب

در اکتبر ۱۹۷۳، در روز مقدس یهودیان، یوم‌کیپور، ائتلافی از مصر و سوریه به اسرائیل حمله کرد. هدف، بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست‌رفته در جنگ ۱۹۶۷ بود. مصر از کانال سوئز عبور کرد و سوریه به بلندی‌های جولان حمله‌ور شد.

در روزهای ابتدایی جنگ، اسرائیل غافلگیر شد و متحمل تلفات سنگینی گردید. اما به‌مرور اوضاع را کنترل کرد و حتی تا نزدیکی قاهره و دمشق پیشروی کرد. جنگ با آتش‌بس سازمان ملل پایان یافت، اما نشان داد که اعراب هنوز قدرت مقابله دارند.

این جنگ اثرات بلندمدتی داشت: پرستیژ ارتش اسرائیل خدشه‌دار شد، مصر در نهایت به صلح روی آورد، و حمایت آمریکا از اسرائیل در قالب ارسال فوری تجهیزات نظامی به اوج رسید.

۱۹۸۲: جنگ لبنان و شکل‌گیری حزب‌الله

در دهه ۷۰، سازمان آزادی‌بخش فلسطین (PLO) از جنوب لبنان حملات مسلحانه‌ای به اسرائیل انجام می‌داد. اسرائیل در پاسخ، در سال ۱۹۸۲ به لبنان حمله کرد. هدف، بیرون راندن PLO از لبنان و حمایت از متحدین مسیحی بود.

ارتش اسرائیل تا بیروت پیش رفت، ولی درگیر جنگی فرسایشی شد. حضور نظامی اسرائیل باعث نارضایتی مردم لبنان شد و همین فضا بستر شکل‌گیری گروه حزب‌الله را فراهم کرد؛ گروهی که با حمایت ایران و سوریه به یکی از قدرتمندترین نیروهای ضد اسرائیلی تبدیل شد.

این جنگ نشان داد که اشغال نظامی هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت نتیجه دهد، اما در بلندمدت می‌تواند دشمنان جدیدی خلق کند.

انتفاضه‌ها: مقاومت درون سرزمین‌های اشغالی

در دسامبر ۱۹۸۷، انتفاضه اول آغاز شد؛ خیزشی مردمی از سوی فلسطینی‌ها علیه اشغال اسرائیلی. جوانان فلسطینی با سنگ، چوب و گاهی کوکتل مولوتوف به مصاف ارتش اسرائیل رفتند. این خیزش تا سال ۱۹۹۳ ادامه یافت و باعث توجه جهانیان به وضعیت فلسطینی‌ها شد.

انتفاضه دوم، موسوم به انتفاضه الاقصی، در سال ۲۰۰۰ پس از بازدید آریل شارون از مسجدالاقصی آغاز شد. این بار خشونت‌ها بسیار بیشتر بود. بمب‌گذاری‌ها، عملیات انتحاری و حملات نظامی ارتش اسرائیل به کرانه باختری و غزه فضای منطقه را به شدت ملتهب کرد.

غزه؛ نقطه داغ همیشه شعله‌ور

در سال ۲۰۰۵، اسرائیل به‌طور یک‌جانبه از نوار غزه عقب‌نشینی کرد. اما با پیروزی حماس در انتخابات فلسطین و تسلط آن بر غزه، منطقه به‌طور کامل از کنترل تشکیلات خودگردان خارج شد. از آن زمان تاکنون، چندین جنگ میان حماس و اسرائیل درگرفته است:

• جنگ ۲۰۰۸-۲۰۰۹ (عملیات سرب ریخته)
• جنگ ۲۰۱۲ (ستون ابر)
• جنگ ۲۰۱۴ (صخره سخت)
• درگیری‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۳

این جنگ‌ها با حملات راکتی حماس و پاسخ‌های هوایی سنگین اسرائیل همراه بود که هزاران کشته و زخمی بر جای گذاشتند و زیرساخت‌های غزه را نابود کردند. اما روح مقاومت هنوز زنده است و غزه به میدان ثابت رویارویی تبدیل شده.

پیمان‌ها و صلح‌ها: میان جنگ و آرامش

در بحبوحه این جنگ‌ها، برخی کشورهای عربی راه صلح را برگزیدند:

• ۱۹۷۹: مصر اولین کشور عربی بود که با اسرائیل پیمان صلح امضا کرد. صحرای سینا به مصر بازگردانده شد.
• ۱۹۹۴: اردن نیز با اسرائیل صلح کرد.
• ۲۰۲۰: در قالب «پیمان ابراهیم»، امارات، بحرین، سودان و مراکش روابط دیپلماتیک با اسرائیل برقرار کردند.

این تحولات شکافی عمیق در جهان عرب ایجاد کرد: برخی به عادی‌سازی معتقدند، برخی آن را خیانت به فلسطین می‌دانند.

جنگ غزه ۲۰۲۳ و حمله غافلگیرانه حماس

در اکتبر ۲۰۲۳، شاخه نظامی حماس با عملیاتی پیچیده و کم‌سابقه از نوار غزه به داخل خاک اسرائیل نفوذ کرد. صدها جنگجو از طریق زمین، هوا و دریا به شهرهای مرزی حمله کردند. این عملیات که در روز شبات (شنبه مقدس یهودیان) انجام شد، بزرگ‌ترین تلفات غیرنظامیان اسرائیلی از زمان تأسیس این کشور را رقم زد.

اسرائیل با حملات هوایی و زمینی سنگینی به غزه پاسخ داد. این جنگ تا اوایل ۲۰۲۴ ادامه یافت و بار دیگر موجی از آوارگی، کشتار و بحران انسانی به راه انداخت.

نگاه به آینده: راه صلح یا دور باطل؟

بیش از ۷۵ سال از اولین جنگ عرب‌ها و اسرائیل گذشته، اما مسأله فلسطین هنوز حل نشده است. ساکنان غزه در محاصره، کرانه باختری در اشغال، بیت‌المقدس در تنش دائمی و مهاجران فلسطینی در بلاتکلیفی.

از یک‌سو، برخی کشورهای عربی روابط خود را با اسرائیل عادی کرده‌اند؛ از سوی دیگر، مقاومت فلسطینی‌ها همچنان ادامه دارد.

در جدول زیر، مروری بر مهم‌ترین جنگ‌های میان کشورهای عربی و اسرائیل همراه با سال وقوع، کشورهای درگیر، نتیجه، و مدت زمان هر جنگ آورده شده است: